In Nederland zitten op dit moment 1.3 miljoen vrouwen in de overgang. Het is een levensfase waarin van alles verandert, met name op hormonaal gebied. Dr. Maaike de Vries en dr. Manon Kerkhof schreven samen het boek ‘Ook leuke meisjes worden vijftig’. Een praktisch en prettig leesbaar boek met humor, waarmee ze een bijdrage willen leveren aan wat vrouwen zélf kunnen doen om het leven rond de overgang aangenamer te maken. Het kan namelijk anders volgens deze twee experts, maar daar moeten vrouwen wel zelf iets voor doen, al was het maar om hulp vragen.

Manon Kerkhof is uro-gynaecoloog, wat betekent dat ze op het snijvlak van urologie en gynaecologie werkt. Daarnaast is zij reconstructief bekkenchirurg, waarbij zij te maken heeft met verzakkingen, incontinentie en de bijbehorende problemen rond plassen, poepen en seksualiteit. “Veel van die problemen komen voor bij vrouwen van rond de vijftig. Ik merkte al snel dat ik in mijn werk de overgang en de hormonen niet links kon laten liggen. Ik tref veel vrouwen in de overgangsleeftijd die niet functioneren en uitvallen uit het arbeidsproces. Ik dacht: dit kan niet waar zijn, dat dit zo’n issue is. Waarom hoor ik hier niets over en waarom bestaat hier geen apart spreekuur voor? Ik ben me hier meer in gaan verdiepen en dan word je vanzelf een beetje een hormoonspecialist. Veel vrouwen in de overgang gaan onderuit en krijgen de diagnose burn-out, overbelast, of ze krijgen te horen dat ze het niet aan kunnen. Maar dat is in wezen helemaal de issue niet.”

Maaike de Vries is gezondheidswetenschapper en al 25 jaar bezig met hoe je gezond kan blijven of worden. “Rond de overgang worden vrouwen vaak zwaarder en dan gebeurt er heel veel in je lichaam. Overgewicht helpt niet bij overgangsklachten. Je hebt een groter risico op de ontwikkeling van chronische aandoeningen. Maar het bijbehorende hormoonverhaal wordt niet goed verteld. Over die paar kilootjes extra en dat je je taille verliest, wordt hooguit wat lacherig gedaan. Daar valt ontzettend veel te winnen. Als je vijftig bent heb je hopelijk gemiddeld nog meer dan dertig jaar te gaan. Het is belangrijk dat vrouwen met de gezondheid van hun toekomst aan de slag gaan.”

We willen het er niet over hebben

Maaike en Manon hebben hun professionele ervaring samengevoegd in het boek ‘Ook leuke meisjes worden vijftig’, een boek gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, met antwoorden op vragen over de overgang, of ‘menopauze’. “Vaak willen we er niet aan en lachen we de menopauze een beetje weg”, zegt Manon. “Vroeger riepen we dan: hysterie! Dat woord is niet voor niets afgeleid van de Griekse term voor baarmoeder: hyster. Tegenwoordig is dat helemaal omgeslagen naar de andere kant: we willen het er niet over hebben. Aan talkshowtafels zeggen de BN-ers letterlijk, als de overgang ter sprake komt: ‘Daar willen we het niet over hebben hoor: zo ongezellig. En heb je nog de vrouwen die volwaardig mee willen doen, zoals vrouwen in bijvoorbeeld een Raad van Bestuur. Die hebben een voorbeeldfunctie, maar moeten zich wel ‘masculien’ gedragen om zich staande te houden. Om dan te laten zien dat de overgang erbij hoort, zonder dat het zogenaamd ‘vrouwengezeur’ wordt, dat is een hele precaire balans.”

Met haar centrum voor vrouwenzorg Curilion biedt Manon ook fit@work4women diensten aan werkgevers, om te helpen de werkneemsters rondom zwangerschap en overgang te behouden voor het arbeidsproces en met succes. “Als ik de overgang ter sprake breng bij grote bedrijven, dan is de eerste reactie terughoudend: daar doen we als werkgever niet aan mee. De overgang is te privé. Je mag het over slaapproblemen, stress en mantelzorgen hebben, maar niet over de overgang. Ondertussen heeft het een enorme impact op het functioneren van hun medewerkers en op de BV Nederland. Als een bedrijf over de eerste schroom heen is en onze diensten in het bedrijf implementeert, is het tot op heden altijd heel succesvol. Vrouwen zijn dankbaar dat het onderwerp op de vitaliteitskalender staat. Er zou wat meer solidariteit onder vrouwen mogen zijn en het onderwerp mag wat serieuzer worden genomen. Een goed geïnformeerde vrouw telt voor drie. Wat heb ik nodig om de komende dertig jaar gezond oud te worden?”

“Wat kan je binnen je bereik doen om zo goed mogelijk met de overgang om te gaan? Dat is heel veel.”

Maaike: “Ik ben net 49 geworden, begin aan mijn vijftigste levensjaar. Wij zijn echt anders dan onze oma’s toen ze vijftig waren. De huidige generatie vrouwen van rond de vijftig is relatief een stuk jonger, staat actief in het leven en ligt ’s middags niet op de bank de Margriet te lezen zoals onze moeders. Ik zie twee groepen vrouwen om mij heen: de groep die zich oud voelt en bij wie alles moeilijk is. En er is een groep vrouwen bij wie het aardig lukt met de overgang om te gaan doordat ze met hun leefstijl aan de slag gaan. We hebben ons boek geschreven om dat laatste te ondersteunen: wat kan je binnen je bereik doen om zo goed mogelijk met de overgang om te gaan? Heel veel.”

In een nieuwsbrief over de overgang stond onlangs: ‘Het lichaam zorgt voor jou tot je veertigste, daarna moet jij voor je lichaam zorgen. Manon: “Dat is niet heel wetenschappelijk, je moet altijd goed voor je lichaam zorgen. Wat ons opvalt, is hoe weinig vrouwen hun eigen lijf überhaupt kennen, laat staan hoe je er goed voor kunt zorgen. Na de bevalling zie je al dat vrouwen hun lichaam verwaarlozen, doordat ze druk zijn met alles en iedereen, en accepteren dat ze tien kilo zijn aangekomen. Het blijven zorgen voor dat lijf, dat huis waar je in woont, dat is belangrijk.”

Maaike: “We moeten wel wegblijven bij de eigen-schuld-dikke-bult-geneeskunde. Er is een groep vrouwen die dusdanig veel overgangsklachten hebben, dat ze echt geen puf meer hebben om iets aan hun levensstijl te doen. Het is niet zo dat je dan hebt gefaald als je klachten krijgt. Maar het is inderdaad wel zo dat zorgen voor jezelf begint op het moment dat je geboren bent. Een hele grote voorspeller voor hoeveel overgangsklachten je gaat krijgen en hoeveel last je daarvan zal hebben, is de conditie waarmee je de overgang ingaat. Als je zestien kilo te zwaar bent, een slecht eetpatroon hebt en nauwelijks beweegt, dan is de kans dat je stevig tegen een muur aanloopt tijdens de overgang groot.”

Zorg goed voor je lijf en ken je lijf

Tachtig procent van de vrouwen heeft in meer of mindere mate klachten rond de overgang, of ze nu wel of niet gezond leven. Als je al ongezond leeft, liggen bij levensstijlkeuzes wel de eerste sleutels die je kan oppakken, aldus Manon. “Soms voelen vrouwen zich zo beroerd, dat het niet lukt om die leefstijladviezen op te pakken. Als dat niet lukt, heb je hulp nodig. En ja, die hulp kan in bepaalde gevallen ook in hormoontherapie zitten. Hierdoor kunnen vrouwen bijvoorbeeld weer slapen en dat is een belangrijke factor. Als dat slapen niet meer lukt, dan lukt niks meer. Vanuit het fitter voelen kan je je leefstijl aanpakken. Zorg goed voor je lijf en ken je lijf, dat is een belangrijk punt. Lukt dat niet? Zoek dan hulp. Neem jezelf serieus.”

In ‘Ook Leuke Meisjes’ worden antwoorden gegeven op alle vragen die vrouwen hebben over de overgang. Maaike: “We leggen de link met lichamelijke gezondheid en gezond ouder worden. Je ziet momenteel een enorme groei aan belangstelling voor leefstijl, waarbij de focus voornamelijk ligt op eten en bewegen. Maar je kan nog zo goed eten en bewegen, maar als jij veel stress hebt, of een rotbaan, of een partner hebt waarvan je je afvraagt, wat doet die daar nog, dan zal er niet veel veranderen. Ook dat is context voor leefstijl. Als die context rot is, dan houdt het op. Dus al die aandacht is mooi, maar ook een verschraling als er alleen aandacht is voor voeding en beweging. Wie ben je en wat wil je? Gezondheid is zoveel meer dan de afwezigheid van ziekte.”

Het ‘zorghormoon’ oxytocine daalt tijdens de overgang

De overgang is ook een mooi moment van bezinning, aldus Manon. “Het gaat over keuzes maken. Het gaat niet alleen om de fysieke gezondheid, maar ook om de geestelijke gezondheid. Welke rollen heb je, waar kom je je bed voor uit? We mogen de vrouw in haar context zien. Er is geen one size fits all, het is zorg op maat. Je hoeft niet drie keer in de week naar de sportschool als je liever twee keer per dag met de hond wandelt. Tijdens de overgang daalt het niveau van het ‘zorghormoon’ oxytocine. Dit betekent dat je wat meer met je aandacht naar binnen kan. Wat wil ik als mens? Het gaat niet alleen om gezond oud worden, maar ook om al die andere kwaliteiten.”

In het boek gaan de auteurs ook dieper in op wat de overgang precies is, wat er gebeurt en welke hormonen in welke volgorde en in welk tempo naar beneden gaan. Verder staat er veel informatie in over het lichaam en krijg je antwoord op de vele vragen die vrouwen hebben over hormoontherapie. ‘Krijg je daar geen borstkanker van?’, vragen veel vrouwen zich af. “Dat is een misvatting die bij veel vrouwen ten onrechte leeft”, aldus Manon. Ook besteed het boek veel aandacht aan overgewicht en voeding. Maaike: “Veel vrouwen worden dikker en roepen: ik ga op dieet. Wij zeggen: je moet niet op dieet, je moet anders gaan eten en bewegen. Daar geven we veel praktische informatie over. We krijgen veel fanmail van vrouwen dat ze het eindelijk snappen. Ze begrijpen waarom ze bepaalde klachten hebben.”

“Veel vrouwen weten niet dat vijftig procent van de vrouwen last heeft van plas-, poep- of seksproblemen”, vult Manon aan. “Urineverlies kan verergeren, je kan meer last hebben van winderigheid, vaker een blaasontsteking hebben of pijn bij het vrijen. Dat laatste is een heel groot taboe. Vrouwen in de spreekkamer zeggen dan tanden op elkaar, ik hoop dat hij snel klaar is. Dat vind ik echt schokkend.”

Gebruik de wc als restroom

Het schrijven van ‘Ook Leuke Meisjes’ leverde de auteurs zelf ook wel eye openers op. “Ik was lange tijd een fanatieke sporter”, zegt Maaike, “en heb heel lang veel en hard gerend. Op een gegeven moment liep ik tegen blessures aan. Wat zei mijn lichaam met die blessure? Dat ik iets anders moest gaan doen! Niet meer hard rennen en excessief sporten, maar een beetje cardio, veel krachttraining en iets van yoga of pilates, voor de lenigheid en balans. Ik voel me nu sterker dan ooit. Dat is voor mij echt een eye opener geweest.” Manon: “Daar waar ik altijd een marmotje ben geweest en met veel nachtdiensten te maken heb gehad, besef ik meer dan ooit dat slaap inderdaad wel een enorme fundamentele bouwsteen is. Hoe je slaapt, is een weerspiegeling van hoe je overdag hebt gefunctioneerd. Het is niet alleen die zeven of acht uur die je in je bed ligt, maar het zijn ook de micropauzes gedurende de dag, zodat je je stresshormoon cortisol gedurende de dag laag houdt. Ik zeg vaak tegen vrouwen: gebruik de wc letterlijk als restroom, zoals de Engelsen zeggen. Ik doe tegenwoordig de laatste wandeling met de hond voordat ik naar bed ga. Sindsdien slaap ik zonder problemen tot zeven uur in de ochtend door.”