Er leeft veel onder ondernemers en ZZP’ers. Hoe ga je om met de coronacrisis en wat vraagt deze tijd van ons? We vroegen ondernemerschapsadviseur en honorair hoogleraar Josette Dijkhuizen naar haar visie en wat zij waarneemt, zowel bij haarzelf als om haar heen. Ze is zelf ook ZZP’er en voelt als geen ander dat er momenteel echt sprake is van een crisis in de wereld, waardoor ze geen facturen kan sturen. “Ondernemerschap gaat over het aanvaarden van onzekerheid.”

Als ZZP’er is het altijd een onzekere wereld. Je bent alleen en moet voor je eigen boterham zorgen, aldus Josette. “Dé ondernemer bestaat eigenlijk niet. De ene ZZP’er is de andere niet. Die groep is ontzettend heterogeen. Maar omgaan met onzekerheid geldt voor ons allemaal. Nu zie je dat de ene sector veel harder geraakt wordt dan de andere. Hoe ga je hiermee om? Heb je een buffer aangelegd voor tijden dat het minder gaat? Er zijn veel mensen die parttime ZZP’er zijn. Die hebben vaak een baan naast het eigen bedrijf en sommigen hopen er hun volledige baan van kunnen te maken. Je hebt ook mensen die de afgelopen jaren ZZP’er zijn geworden omdat ‘iedereen dat werd’. Veel mensen zijn de afgelopen jaren als zelfstandig ondernemer aan de slag gegaan, terwijl ze eigenlijk maar één of twee opdrachtgevers hebben.”

Josette doet veel verschillende werkzaamheden en heeft daarmee haar risico gespreid. Ze werkt met universiteiten van over de hele wereld, werkt als coach met groepen, geeft presentaties, heeft een eigen stichting en schrijft boeken. “Toch ben ook ik keihard geraakt. En dat is wat deze crisis zo lastig maakt. Er is geen garantie dat je deze doorkomt als je je risico verspreidt over verschillende sectoren. Het kan zijn dat je bijvoorbeeld als freelance tekstschrijver klanten hebt in de horeca en in de bankensector en dat je toch amper werk hebt.”

Heroriëntering en herbezinning

Deze tijd vraagt om een heroriëntering en een herbezinning van zelfstandigen en grotere bedrijven, aldus Josette. “De hele wereld staat op zijn kop. Hoe denken we dat deze wereld er straks uitziet en ben je met het werk wat je doet nog relevant? Moet je wellicht je producten aanpassen en jezelf verder ontwikkelen? Het toverwoord momenteel is digitalisering en online. Maar als dit niet bij je past, kan je wel van alles willen gaan doen, maar dan mag je jezelf ook de vraag stellen of dit bij je past. En als iedereen digitaal gaat, dan is de vraag of er voldoende markt voor is. Ik kan mijn trainingen ook digitaal gaan aanbieden, maar is dat wat er wordt gevraagd? Deze tijd vraagt om meer samenwerking en solidariteit. Hoe kunnen we samen sterker staan, ook als ZZP’ers onderling?”

Ze ziet een verschuiving van globalisering naar lokaal, van over de grenzen naar binnen de kleinere kring om ons heen. “Niemand weet hoe lang dit nog gaat duren, ik ook niet. Je kan niet gaan zitten wachten en denken: het zal wel over een paar maanden over zijn. Het gaat niet over, het wordt anders. Dus wat kan je als ZZP’er om je heen gaan doen? Ga kijken of je op de lokale markt wat kan betekenen, zeker als je internationaal actief bent. We mogen ons meer richten op ons eigen land en kijken of we onze producten en diensten binnen Nederland kunnen afzetten.”

Een ander straatbeeld

Dit is ook een tijd waarin nieuwe ondernemers kansen zien en bestaande ondernemers wegvallen. Josette vermoedt dat er meer mensen zullen afvallen, omdat het een tijdje heel hip en trendy was om voor jezelf te beginnen. Die redden het nu wellicht niet. “De afgelopen jaren hebben veel jongeren kansen gezien en zij zijn als ondernemer aan de slag gegaan. Het onafhankelijke en de vrijheid spreken hen aan. Daarnaast zullen er horecagelegenheden verdwijnen, er komen panden leeg te staan en daar kan dan iets anders komen. Er komen andere type bedrijven waar we nu nog niet aan denken. Het straatbeeld zal er ook anders uit komen te zien. En dan heb ik het nog niet eens over de grote ketens, waarvan een deel van hun winkels wellicht moet sluiten. Ik ben benieuwd wat de gemeentes gaan doen met die winkels die dicht gaan. Misschien dat deze tijd ook een wake-up call is voor consumenten. Dat we onze producten niet meer uit China willen, maar bijvoorbeeld een iets duurder lokaal geproduceerd T-shirt willen kopen in plaats van de Primark.”

Dit is nog maar het begin, want volgens Josette zullen er nog massa ontslagen aan gaan komen. De eerste tekenen zijn er natuurlijk al. “De regering heeft ons ondersteund, maar dat blijft niet duren . En dan kan je straks wel een baan willen, maar zijn die er wel voldoende? Het kan zijn dat we onze expertise in een ander vakgebied moeten inzetten, dat je je moet gaan omscholen. Als je kostwinnaar bent, zoals ik, moet je je handen uit de mouwen steken. Dit betekent dat je soms eieren voor je geld moet kiezen en misschien iets heel anders moet gaan doen. Ben proactief en neem initiatief. Ik kan begrijpen dat een eigen bedrijf je grote passie is en dat je zoiets niet helemaal loslaat. Dat je hoopt op andere tijden, totdat je echt zegt: ik ga in de bejaardenzorg werken.”

“Trek je niet terug in je eigen cocon”

Je kop in het zand steken en afwachten, dat is niet de manier. Dit weet ze door het boek ‘Vallen, opstaan en weer doorgaan’, dat ze samen met Jacqueline Zuidweg heeft geschreven. Hierin staan interviews met ondernemers die uitdagende tijden hebben doorstaan. “Ga rondkijken en ga met mensen sparren. Trek je dus niet terug in je eigen cocon. Welke mogelijkheden zijn er nog wel? Houd een open vizier, sta open voor een andere baan of andere activiteiten, blijf contact houden met je netwerk. Zorg dat je niet afhankelijk bent van de overheid en dat je deze periode gebruikt om na te denken over hoe jouw toekomst eruit gaat zien. Daar ben je ook ondernemer voor, om nieuwe wegen te bewandelen. Gebruik deze tijd om je te herpositioneren. Houd het glas half vol: er zijn vaak meer mogelijkheden dan je denkt.”

De sleutel tot succesvol deze periode doorkomen, heeft te maken met de persoon zelf, dus de ondernemer zelf. “De ondernemers die doorgaan, zijn zij die sterk zijn, een buffer hebben opgebouwd en toch kansen zien en oppakken. Die doorzettingsvermogen hebben, daadkracht vertonen en creatief zijn. Nee, het gaat niet om geluk. Het gaat om de mens achter de onderneming, die iets in gang blijft zetten. In deze tijd gaat het om de persoonlijke ontwikkeling van de ondernemer. Zie deze periode als een uitdaging en ga het aan.”