Op uitnodiging van GGZ Nederland mocht psycholoog Anita Hubner afgelopen week een lezing geven aan de Europese Alliantie voor geestelijke gezondheidszorg in Brussel. De vraag hoe je openheid over psychische aandoeningen op de werkvloer bevordert, stond die dag centraal. “Mijn boodschap is dat mensen zich niet hoeven te schamen voor een psychische aandoening als ze op zoek zijn naar werk of uitvallen door psychische klachten.”

Anita Hubner kreeg in 1995 tijdens haar studie psychologie een psychose en spreekt uit eigen ervaring als het gaat om psychische aandoeningen en het stigma wat hier nog aan kleeft. Ze kampt sinds die tijd met een bipolaire stoornis. “De psychiater zei toen letterlijk dat ik niet meer op dezelfde manier zou kunnen functioneren en dat ik wellicht wat vrijwilligerswerk kon gaan doen. Dit was een behoorlijke klap voor mij, maar ik wist meteen: dit wil ik niet. Ik heb mijn studie afgemaakt en heb inmiddels een loopbaan opgebouwd van twintig jaar in de geestelijke gezondheidszorg.” Vorig jaar is Anita haar eigen bedrijf Stigmareduction & Mental Health Consultancy gestart. Daarnaast is ze ambassadeur van Stichting Samen sterk zonder Stigma.

“Vroeger ging je ‘gekke mensen’ kijken in plaats van dieren”

Ruim 43 procent van de mensen in Nederland krijgt vroeg of laat te maken met een psychische aandoening. Het kan iedereen overkomen, aldus Anita. “Er zijn genoeg mensen die prima kunnen werken met een psychische aandoening. Vaak zie je het ook niet aan iemand dat er iets is, zoals een depressie, angststoornis of autisme. Maar er zijn ook mensen die echt moeite hebben met het dagelijkse leven. Zo’n diagnose is één ding, maar we mogen veel meer oog hebben voor het hele spectrum en wat erbij komt kijken als je zo’n diagnose krijgt. Veel mensen met een psychische aandoening gaan met knikkende knietjes naar een sollicitatiegesprek of zijn bang dat er wordt doorgevraagd naar een gat in hun curriculum vitae. Voor veel mensen is alleen al het zoeken naar een betaalde baan een belemmering, terwijl ze wel willen werken. Ook is het zelfbeeld vaak laag, waardoor mensen met een psychische aandoening de gedachte hebben dat niemand op ze zit te wachten.”

Uit onderzoek blijkt dat 58 procent van de mensen het stigma als iets ergers ervaart dan de aandoening zelf. Hoe ga je weer terug de maatschappij in als je een terugval hebt gehad, hoe ga je om met de blikken van anderen of wat zeg je als je gaat daten? “Hier mag nog veel meer openheid over komen. Het stigma zit er al heel lang op. Heel vroeger werden mensen weggestopt en vastgebonden. Tot in de 19e eeuw gingen mensen in plaats van een dagje naar Artis om dieren te kijken naar een psychiatrische inrichting om ‘gekke mensen te kijken’, zoals men dat toen noemde. Er is al veel veranderd, maar het denken over mensen met een psychische aandoening heeft nog wel een ondertoon. Je wordt snel als ‘gevaarlijk’, ‘gek’ of ‘incompetent’ weggezet. Hier speelt de media ook een rol in. Die gebruiken vaak koppen met heftige titels zoals ‘tikkende tijdbommen’, ‘stelletje lijpen’ of ‘gestoorde gek’.

“Ik dacht dat iedereen iets aan mij kon zien”

In 2013 heeft Anita een terugval gehad en moest ze voor enkele weken worden opgenomen in een kliniek. Zij heeft toen ook ervaren hoe sterk het zelf-stigma is. “Ik vond het na die paar weken lastig om het dagelijkse leven weer op te pakken. Ik moest echt over een drempel heen om bijvoorbeeld naar de sportschool te gaan, waar ik regelmatig kom. Ik dacht dat iedereen iets aan mij kon zien, terwijl dit waarschijnlijk helemaal niet het geval is.”

Anita hoopt dat er op Europees niveau meer aandacht komt voor het stigma dat er nu nog is en met name ook op de werkvloer. Als ze het zelf voor het zeggen zou hebben, zou ze ervoor zorgen dat er meer ontmoetingen plaatsvinden tussen prominenten en ervaringsdeskundigen. “Ik heb zelf een ontmoeting met minister-president Mark Rutte gehad en dit heeft zowel op mij als op hem veel indruk gemaakt. Een jaar later was hij gasthoofdredacteur van de Margriet. Hij heeft mij toen voorgedragen in dit themanummer vanwege mijn maatschappelijke inzet. Direct contact maakt dus impact.” Volgens Anita zijn we allemaal mens, met of zonder psychische aandoening. “We mogen wat minder plaatjes op elkaar plakken en wat meer direct contact met elkaar hebben. Dit werkt het allerbeste om het stigma te doorbreken.”