Op Internationale Vrouwendag vond deze week voor de 17e keer de uitreiking van de Aletta Jacobs Prijs plaats. De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) reikt deze prijs op uit en eert hiermee de eerste vrouwelijke student, die een studie afmaakte aan een Nederlandse universiteit, Aletta Jacobs (1854-1929). Jacobs begon in 1871 aan haar studie geneeskunde in Groningen en promoveerde in 1879 aldaar. Om de twee jaar wordt deze naar Jacobs vernoemde prijs toegekend ‘aan een vrouw met een academische opleiding, die zich nationaal en/of internationaal verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van emancipatie.’ Tot de eerdere winnaressen behoren onder andere vrouwen als Hedy d’Ancona, Neelie Kroes, Els Borst en Lilianne Ploumen.

Rebecca Gomperts

De Aletta Jacobsprijs 2022 wordt dit jaar uitgereikt aan Rebecca Gomperts. Gomperts werd in 1961 geboren in Paramaribo in Suriname, maar verhuisde al op jonge leeftijd naar Vlissingen. Na een studie conceptuele kunst aan de Rietveld Academie in Amsterdam gecombineerd te hebben met een studie geneeskunde besluit ze toch te kiezen om verder te gaan in de medische wereld. Haar carrière begint ze als scheepsarts en milieuactiviste op het vlaggenschip van Greenpeace, de Rainbow Warrior II. Tijdens haar reizen met de milieuorganisatie naar Midden- en Zuid-Amerika wordt ze geraakt door de schrijnende verhalen van vrouwen die ze daar ontmoet. Zij vertellen haar hoezeer ze lijden onder de beperkte toegang die zij hebben tot voorbehoedsmiddelen en de ronduit onveilige situatie die zich voordoet rond illegale abortussen.

Op plekken waar abortus verboden is, of simpelweg niet beschikbaar, zoeken ongewenst zwangere vrouwen of meisjes namelijk veelvuldig naar manieren om hun zwangerschap toch vroegtijdig te kunnen beëindigen. Zo’n illegale abortus, uitgevoerd door henzelf, een familielid of hiervoor ongetraind personeel, brengt veel medische risico’s met zich mee en kent daardoor veel dodelijke slachtoffers. Volgens de World Health Organization (WHO)zouden ongeveer 45% van alle uitgevoerde abortussen wereldwijd tussen 2010 en 2014 onveilig zijn geweest. In Midden- en Zuid-Amerika lag dit percentage nog hoger, hier was dit namelijk zelfs 3 op de 4 abortussen.

Women on Waves

Deze situatie inspireert Gomperts om in actie te komen. Ze besluit zich in te gaan zetten voor abortusrechten en de toegang tot veilige abortus wereldwijd. Zo bedenkt ze een radicaal plan om abortussen toch uit te kunnen voeren op plekken waar dit verboden of bijna niet haalbaar is. Dit plan krijgt in 1999 gestalte in haar non-profitorganisatie Women on Waves. Deze organisatie heeft als taak ‘het voorkómen van ongewenste zwangerschap en onveilige abortus, overal ter wereld.’

Women on Waves doet dit op een bijzondere manier, namelijk in hun mobiele kliniek vanaf een schip. De enige implicatie hierbij is dat dit schip onder de Nederlandse vlag moet varen. Een schip onder de Nederlandse vlag moet zich namelijk in internationale wateren aan de Nederlandse wetgeving houden. Dit betekent dat door nét buiten de territoriale wateren van landen waar abortus illegaal is te blijven varen, de Nederlandse wetten van kracht zijn. Women on Waves kan op die manier legaal en veilig abortussen verrichten, anticonceptiemiddelen aanbieden en informatie en trainingen geven aan meisjes en vrouwen zonder juridische gevolgen voor beide partijen. Het archief van Women on Waves 1999 – 2010 is opgenomen in de Collectie bij Atria.

Women on Web

Vanuit dezelfde wens en met dezelfde passie richt Gomperts in 2005 haar tweede non-profitorganisatie Women on Web op. Women on Web is een digitale gemeenschap voor vrouwen en meisjes die een abortus hebben gehad, willen hebben of het recht hierop steunen. De organisatie beantwoordt dagelijks duizenden emails in verschillende talen met vragen over abortussen of anticonceptie en helpt hen toegang hiertoe te verkrijgen. Zo kunnen vrouwen wereldwijd een online consult met een medische specialist aanvragen, anticonceptie bestellen of abortuspillen voorgeschreven én toegestuurd krijgen. Deze manier van tele-medicatie, waarop Gomperts en haar organisatie te werk gaan, is onder andere door de WHO aangemerkt als ‘veilig en hoogst effectief’ en heeft wereldwijd al duizenden vrouwen en meisjes van hulp, zorg en steun kunnen voorzien.

De situatie in Nederland

Gomperts kreeg vorig jaar op 28 september 2021 te horen dat ze de Aletta Jacobs Prijs 2022 had gewonnen. Niet geheel toevallig. Op deze datum is het namelijk Veilige abortusdag.

“Helaas is veilige abortus nog steeds niet vanzelfsprekend, en staan wereldwijd rechten van vrouwen onder druk. De jury waardeert Rebecca Gomperts vanwege haar indrukwekkende strijd voor deze rechten, en vanwege de moedige wijze waarop zij zich onvermoeibaar inzet voor vrouwen over de hele wereld.”

In ons eigen land is er volgens Gomperts ook nog steeds winst te behalen. Nederland zou zelfs achterlopen op het gebied van abortuswetgeving stelt Gomperts. Zo kan een ongewenste zwangerschap enkel vroegtijdig worden beëindigd door daadwerkelijk een speciale abortuskliniek te bezoeken. Aldaar wordt dan de abortuspil voorgeschreven door medewerkers van de kliniek. Gomperts ziet dit graag anders en pleit ervoor dat huisartsen deze voortaan ook mogen voorschrijven zodat vrouwen na hun doktersbezoek meteen langs de apotheek zouden kunnen. Er zijn namelijk maar een beperkt aantal abortusklinieken in Nederland waardoor vrouwen soms ver moeten reizen voor een abortuspil. D66, GroenLinks, PvdA en VVD hebben hierover in 2018 al een voorstel voor wetswijziging ingediend. Ook zij pleiten ervoor dat de huisarts op een laagdrempelige manier de abortuspil mag gaan voorschrijven. Het voorstel is nu anno 2022 in behandeling in de Tweede Kamer.

Een voorzichtige vooruitgang?

In februari 2021 werd door dezelfde partijen nog een andere wetswijziging ingediend. Hierover is wel al gestemd door de Tweede Kamer. Dit gaat om de afschaffing van de verplichte bedenktijd van 5 dagen die nog steeds wettelijk verplicht is voor vrouwen die een abortus willen. Afgelopen februari 2022 stemden tweederde van de kamerleden vóór het schrappen van deze wet. De betrokken partijen zijn van mening dat deze bedenktijd paternalistisch, onnodig en bovenal betuttelend naar vrouwen toe is. Later dit jaar zal ook de Eerste Kamer zich over deze mogelijke wetswijziging buigen en zal er bepaald worden of de bedenktijd voor abortus daadwerkelijk zal verdwijnen. Het voorbereidend onderzoek hierover zal toevalligerwijs beginnen op 8 maart 2022, op Internationale Vrouwendag.

150 jaar

Op de plek waar Gomperts op deze dag haar prijs zal ontvangen, begon precies 150 jaar daarvoor Jacobs aan haar studie. Voor de RUG is dit erg speciaal:

“Gomperts zet zich anno 2021 op eenzelfde gedreven en inspirerende wijze in voor gezondheidsrechten van vrouwen als Jacobs dat deed in haar tijd, dus we hadden ons dit jaar geen toepasselijker winnares kunnen wensen.”

Zo introduceerde Jacobs al in 1882 het pessarium in Nederland, het meest betrouwbare voorbehoedsmiddel voor vrouwen tot de komst van de pil in 1962. Net als Jacobs is ook Gomperts vernieuwend en vooruitstrevend in haar werk en niet bang om de grenzen van het toelaatbare op te zoeken om haar doelen te bereiken, zoals ze bijvoorbeeld  doet met haar werk op het Women on Waves schip. Door Gomperts’ onuitputtelijke strijd om wereldwijd veilige en legale abortus op de politieke agenda te zetten is het  meer dan terecht dat ze hiervoor op 8 maart de Aletta Jacobs Prijs 2022 zal ontvangen.

 

Dit is een artikel van Atria.